Türkiye’de Okul Yöneticisi Yetiştirme, Atama ve Sürekli Geliştirme Model Önerisi...
Bu çalışma Türkiye’de okul yöneticisi yetiştirme, seçme ve meslekte geliştirmeye yönelik bir model önerisinde bulunmayı amaçlamaktadır. Araştırma, tarama yöntemi ile yapılmış nitel bir çalışmadır. İstanbul’da amaçlı örnekleme yöntemi ile seçilmiş 12 ilkokul, ortaokul ve lisede görev yapan 111 idareci ve öğretmen ile yarı yapılandırılmış görüşme formları ile mülakat yapılmıştır. Veriler içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, eğitim yöneticiliğine atanacakların kıdem, yüksek lisans, hizmet içi eğitim, sınav ve mülakat gibi kriterler ile seçilmelerinin yanı sıra, göreve atanmadan önce stajyer yönetici olarak çalışmaları önerilmiştir.
Yönetici yetiştirme programının üniversitelerle işbirliği yapılarak teorik ve pratik eğitimden oluşması, yöneticinin kişisel özelliklerini geliştirici eğitimler de alması ve yöneticiliğin bir meslek olarak görülmesinin sağlanması öne çıkan sonuçlardandır. Meslekte geliştirme programında akademik donanım, yönetme sanatı ve kişisel gelişim konusunda gelişime yönelik, vaka çalışmalarının ağırlıklı kullanılacağı eğitimler ve Eğitim Yönetimi doktorası yapılmasına yönelik öneriler de ifade edilmiştir.
Bu araştırmaya katılan İstanbul ilinde bulunan resmi ilkokul, ortaokul ve ortaöğretim kurumlarında çalışan, amaçlı örneklem ile seçilmiş idareci ve öğretmenlerden, yarı yapılandırılmış soru formu ile elde edilen veriler ışığında, Türkiye’de yönetici yetiştirme, seçme ve atama ile sürekli gelişimine yönelik bir model oluşturulmuştur (Şekil 1). Bu modelin bileşenleri ile ilgili genel sonuçlar ise aşağıda verilmiştir.
Yapılan araştırmada elde edilen bulgular ışığında, yönetici seçme, yetiştirme ve sürekli geliştirmenin çok önemli olduğu ve yöneticiliğin profesyonel bir meslek olarak ele alınarak ona uygun eğitimlerin verilmesi gerektiği görülmektedir Yöneticilik bir meslek olarak görülmelidir. Dolayısı ile okul müdürlüğü yeterlikleri ve standartları oluşturulmalıdır. Bu standartlara göre, yetiştirme ve geliştirme adımlarında hizmet içi eğitimler düzenlenmelidir.
Bulgular ışığında oluşturulan modelde, ilk adım, yönetici yetiştirme adımıdır. Yönetici olmak isteyen adaylar, en az 3 yıllık öğretmenlik tecrübesine sahip olmalıdır. Yönetici yetiştirme programının hem teorik hem pratik olması gerektiğinden, adaylar öncelikle eğitim yönetimi yüksek lisans derecesi almalıdırlar. Bu eğitimin ardından, uygulamayı görebilecekleri ve gerçek vakaların tartışılabileceği, 1 ila 2 yıllık bir stajyer müdürlük süreci uygulanmalıdır.
Stajyerlik süresince, adaylar aynı zamanda hizmet içi eğitime devam etmelidirler. Yönetici adayının katıldığı hizmet içi eğitimler ve yaptığı başarılı çalışmalar da değerlendirilmelidir. Bu eğitimler, üniversitelerle işbirliği ile yapılmalıdır. Programın içeriğinde eğitim yönetimi, eğitim denetimi, etkili okul, liderlik, psikoloji, sosyoloji, etkili iletişim, çatışma yönetimi, protokol kuralları, beden dili eğitimi, mevzuat, teknoloji kullanımı, hitabet, diksiyon, sanat eğitimi, etik, genel kültür ve yönetim gibi dersler bulunmalıdır. Stajları süresince aldıkları bu eğitimleri uygulama ve pratik etme fırsatı verilmelidir.
Şekil 1. Türkiye’de okul müdürü yetiştirme, seçme ve geliştirme modeli
Bu staj/deneme süresinin de standartlarının belirlenmesi gerekmektedir. Başarılı olarak değerlendirilen adaylar, ikinci adımda belirtilen sınav ve mülakatlara girmeye hak kazanmalıdırlar. Sınavın objektifliği, güvenilir ve adil olmasının yanında, sınavın içeriğinin de ne olması gerektiğinin iyi planlanması gerekmektedir. Yöneticilerin sadece sınavla seçilmesinin yetmeyeceği, aynı zamanda temsil ve kişilik özelliklerinin, iletişim becerilerinin de değerlendirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Mülakatın standartları önceden belirlenmeli, subjektif değerlendirmelere imkan verilmemelidir. Mülakatın objektif, güvenilir ve belli bir standartta yapılması için işin uzmanlarınca tarafsız bir komisyon tarafından yapılmalıdır.
Yetiştirme programında başarılı olup yazılı sınavı ve mülakatı da başarı ile geçen adaylar, görevlerine atanabilirler. Göreve başladıktan sonra, sürekli mesleki gelişimlerine devam edebilecekleri fırsatlar oluşturulmalıdır. Bu yüzden öncelikle, yöneticinin hangi eğitimlere ihtiyaç duyduğuna yönelik ihtiyaç analizleri yapılmalıdır. Bu verilerin ışığında eksikliklerin giderilmesi için uygulamalı ve örnek olay incelemeye dayalı hizmet içi eğitimler düzenlenmelidir. Akademik gelişimlerini devam ettirebilmeleri için, yöneticilerin doktora seviyesinde eğitim yönetimi programlarına devam etmeleri sağlanmalıdır. Doktora yapanların daha iyi yönetici oldukları konusunda bir bilimsel bilgi olmamasına rağmen toplumda böyle bir algının olması dikkat çekicidir. Geliştirme adımı boyunca katıldıkları eğitimlerden ve seminerlerden belli puanlar alarak, yükselme imkanları sağlanmalı; buna göre ücret artışları belirlenmelidir.
Yukarıda açıklandığı üzere bu model yöneticilerin sürekli gelişimine önem verdiği için yönetsel eskimişliğin de önüne geçebileceği düşünülmektedir. Bu araştırma, İstanbul ilinde en fazla yoğun göç alan ve gelişmekte olan bölgelerden biri olan Beylikdüzü’nde görev yapan öğretmen ve idarecilerle yürütülmüştür. Araştırma modelinin, ileride yapılacak araştırmalara yönelik taslak bir model olarak ışık tutacağı düşünülmektedir. Araştırmanın farklı illerde ve farklı okullarda görev yapan yönetici ve öğretmenlerle sürdürülmesi, okul yöneticilerinin yetiştirilmesi, geliştirilmesi ve seçimi konusuna katkı sağlayacaktır.
