Sağlıklı Narsisizm ve Patolojik Narsisizm: Teori, Uygulama ve Günlük Yaşam Örnekleri

Narsisizm, psikoloji literatüründe hem olumlu hem olumsuz yönleriyle tartışmalı bir kavramdır. Amerikan Psikiyatri Birliği’nin (APA, 2013) DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) sınıflamasına göre narsisistik kişilik bozukluğu (NKB), “büyüklenmecilik, hayranlık ihtiyacı ve empati eksikliği ile karakterize, süreklilik arz eden bir kişilik örüntüsü” olarak tanımlanır.

Buna karşılık, psikanalitik ve gelişimsel psikoloji kuramları “sağlıklı narsisizm” kavramını ortaya koyar. Sağlıklı narsisizm, bireyin kendini değerli hissetmesi, sınırlarını koruyabilmesi, başarma isteği ve öz-sevgi geliştirebilmesi anlamına gelir (Kohut, 1971; APA, 2023).

Dolayısıyla narsisizmin iki yüzü vardır:

• Sağlıklı narsisizm: Kimliğin gelişmesi ve psikolojik dayanıklılık için gerekli.
• Patolojik narsisizm: İlişkileri bozan, bireyin hem kendisine hem çevresine zarar veren katı bir örüntü.

Sağlıklı Narsisizm: Tanım ve Özellikler

• Gerçekçi özgüven.
• Kendini değerli hissetme ama başkalarının da değerini gözetme.
• Hedef koyma ve başarma motivasyonu.
• Empati kapasitesiyle birlikte benliğe saygı.
• Başarıyla tatmin olabilme ama başarısızlıkta da öğrenebilme.

APA (2023) tanımı: Sağlıklı narsisizm, benlik saygısının ve öz-değerin dengeli bir biçimde gelişmesidir.

Patolojik Narsisizm: Tanım ve Özellikler

• Aşırı büyüklenme ve kendini merkeze koyma.
• Eleştiriye tahammülsüzlük, kırılgan özgüven.
• Empati eksikliği.
• İlişkilerde manipülasyon ve sömürü.
• Hayranlık arayışı.
• Uzun vadeli işlevsellik kaybı.

APA (DSM-5, 2013): Narsisistik Kişilik Bozukluğu, genç erişkinlikte başlayan ve çeşitli bağlamlarda ortaya çıkan, süreğen büyüklenmecilik, hayranlık ihtiyacı ve empati eksikliği ile karakterizedir.

Günlük Yaşamdan Uygulamalı Diyalog Örnekleri

Çocuklar için,

Sağlıklı narsisizm:

• Çocuk resmini gösterir: “Baksana anne, çok güzel çizdim!”
• Anne: “Gerçekten emek vermişsin, çok güzel olmuş. Seninle gurur duyuyorum.”

Çocuk burada kendini değerli hisseder ama aynı zamanda anne emeğini takdir ederek sınır koyar.

Patolojik narsisizm:

• Çocuk: “Resmime bak, en iyisini ben yaptım! Kimse benim kadar güzel çizemiyor.”
• Anne: “Arkadaşlarının da güzel çizimleri var.”
• Çocuk: “Hayır, onlarınki berbat. Ben en iyiyim.”

Burada başkalarının değerini küçümseme görüyoruz.

Ergenler için,

Sağlıklı narsisizm:

• Ergen: “Matematik sınavından yüksek not aldım. Sanırım çalışınca yapabiliyorum.”
• Öğretmen: “Evet, emeğinin karşılığını aldın. Çalışmaya devam edersen daha da gelişirsin.”

Burada özgüven başarıya bağlı gelişir.

Patolojik narsisizm:

• Ergen: “Ben bu okulun en zekisiyim. Diğerleri boşuna uğraşıyor.”
• Arkadaş: “Senin kadar yüksek not alanlar da var.”
• Ergen: “Onlar şanslı. Gerçekten iyi olan benim.”

Burada empati eksikliği ve üstünlük fantezisi öne çıkar.

 Yetişkinler için,

Sağlıklı narsisizm:

• Yetişkin: “İş yerinde bir proje bitirdim. Kendimle gurur duyuyorum.”
• Arkadaş: “Harika, kutlamayı hak ediyorsun.”
• Yetişkin: “Teşekkürler, ama ekip arkadaşlarımın da katkısı büyüktü.”

Patolojik narsisizm:

• Yetişkin: “Proje tamamen benim sayemde başarılı oldu. Diğerleri hiçbir şey yapmadı.”
• Arkadaş: “Ama ekip de çalıştı.”
• Yetişkin: “Onlar olmasa da yapardım. Asıl kahraman benim.”

Çiftler için, 

Sağlıklı narsisizm:

• Kadın: “Bugün sunumum çok iyi geçti, biraz kendimle gurur duyuyorum.”
• Erkek: “Harikasın, senin başarın beni de mutlu etti.”
• Kadın: “Destek verdiğin için teşekkür ederim.”

Burada karşılıklı destek ve karşılıklı değer var.

Patolojik narsisizm:

• Kadın: “Sunumum çok iyiydi.”
• Erkek: “Ben olmasaydım zaten yapamazdın. Benim başarımla övünmelisin.”
• Kadın: “Ama bu benim çalışmamdı…”
• Erkek: “Benim gölgemde olduğun için değer görüyorsun.”

Burada değer gasbı vardır.

 İş Dünyası için, 

Sağlıklı narsisizm:

• Müdür: “Ekibimiz bu çeyrekte iyi performans gösterdi. Bunda benim liderlik katkım var ama en önemlisi sizin çabanız.”
• Çalışan: “Biz de sizin rehberliğinizden faydalandık.”

Burada liderlik sağlıklı narsisizmle desteklenir.

Patolojik narsisizm:

• Müdür: “Başarı sadece benim sayemde geldi. Siz olmasaydınız da ben yapardım.”
• Çalışan: “Ama ekip çalışması vardı.”
• Müdür: “Hayır, ekip benim yansımam sadece.”

Burada aşırı büyüklenmecilik ve küçümseme vardır.

Teorik ve Klinik Çerçeve

• Kohut’un Kendilik Psikolojisi (1971): Sağlıklı narsisizm, bireyin kendini değerli hissetmesi için gereklidir. Patolojik narsisizm ise gelişimsel yaralanmalar sonucu ortaya çıkar.
• Kernberg’in Nesne İlişkileri Teorisi (1975): Patolojik narsisizmde, idealize edilmiş kendilik imgesi ve değersizleştirilmiş öteki kutuplaşması vardır.
• APA & DSM-5 (2013): Patolojik narsisizm, tanı kriterleriyle belirlenir. Sağlıklı narsisizm ise tanı değil, gelişimsel bir ihtiyaçtır.

Sonuç

Narsisizm, tek renkli bir kavram değildir. Sağlıklı narsisizm, öz-sevgi, özgüven ve motivasyon için elzemdir. Patolojik narsisizm ise ilişkilerde toksik dinamikler yaratarak birey ve çevresi için yıkıcı sonuçlara yol açar.

Psikologların narsisizm üzerine sıkça eğilmesi, yalnızca bireysel sorunları değil, toplumsal kültürü de anlamaya yönelik bir çabadır. Çünkü modern yaşam, hepimizi küçük dozlarda narsisizme maruz bırakmaktadır. Narsizm ile ilgili profesyonel yardım almak için benimle iletişime geçebilirsiniz.

Yaşasın Sağlıklı Narsizm! 

Yıkılsın Patalojik Narsisizm!

Kaynakça (APA formatı)

• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
• American Psychological Association. (2023). APA Dictionary of Psychology. Retrieved from https://dictionary.apa.org/
• Kernberg, O. F. (1975). Borderline conditions and pathological narcissism. New York: Jason Aronson.
• Kohut, H. (1971). The analysis of the self. New York: International Universities Press.
• Miller, J. D., & Campbell, W. K. (2008). Comparing clinical and social-personality conceptualizations of narcissism. Journal of Personality, 76(3), 449–476